Vi khuẩn - Sinh học 6

Trong thiên nhiên có những sinh vật hết sức nhỏ bé mà bằng mắt thường ta không thể nhìn thấy được, nhưng chúng lại có vai trò rất quan trọng đối với đời sống và sức khỏe con người. Chúng chiếm số lượng lớn và ở khắp mọi nơi quanh ta, đó là các vi sinh vật, trong đó có vi khuẩn và virut.

1. Hình dạng, kích thước và cấu tạo của vi khuẩn 

- Vi khuẩn có kích thước rất nhỏ nên để quan sát được hình dạng và cấu tạo của chúng ta phải sử dụng kính hiển vi có độ phóng đại lớn.
- Hình dạng: vi khuẩn có rất nhiều hình dạng khác nhau 
- Kích thước: rất nhỏ bé, mỗi tế bào chỉ từ 1 đến vài phần nghìn milimet
- Cấu tạo:
+ Gồm có: vách tế bào, chất tế bào, vi khuẩn chưa có nhân hoàn chình. Ngoài ra, còn có 1 số thành phần khác như: lông, roi...
+ Gồm những cơ thể đơn bào, riêng lẻ hoặc có khi xếp thành từng đám, từng chuỗi...

2. Cách dinh dưỡng 

- Hầu hết vi khuẩn không màu và không có chất diệp lục nên không có khả năng tự tổng hợp chất hữu cơ như ở thực vật.
- Đa số vi khuẩn dinh dưỡng bằng hình thức dị dưỡng
+ Sử dụng chất hữu cơ có sẵn trong xác động vật, thực vật đang phân hủy ( vi khuẩn hoại sinh ) 
+ Sống nhờ trên các cơ thể sống khác ( kí sinh )
- Một số ít vi khuẩn có khả năng tự dưỡng ( vi khuẩn lam )

3. Phân bố và số lượng 

- Vi khuẩn phân bố rộng rãi trong tự nhiên: trong đất, nước, không khí và cả trong cơ thể sinh vật... thường tồn tại với số lượng lớn 
+ Nếu uống nước lã chưa đun sôi hoặc chưa lọc: hay mắc bệnh tả, đau bụng vì trong nước lã chứa vi khuẩn gây bệnh.
+ Bón phân cho đất thấy đất có mùn hơn vì trong phân bón chứa các vi khuẩn có tác dụng làm biến đổi các chất hữu cơ có trong đất thành mùn hữu cơ ...
- Vi khuẩn phân bố rộng rãi, sinh sản rất nhanh bằng cách phân đôi tế bào. 
+ Người ta tính được rằng trong điều kiện thuận lợi chỉ sau 12h từ 11 vi khuẩn ban đầu có thể sinh ra tới 10 triệu vi khuẩn mới.
+ Tuy nhiên ở điều kiện bất lợi vi khuẩn cũng rất dễ bị tiêu diệt.

4. Vai trò của vi khuẩn 

Vi khuẩn phân bố rộng rãi và có số lượng lớn nên chúng đóng vai trò khá quan trọng trong tự nhiên và trong đời sống con người.
a) Vi khuẩn có lợi 
- Xác động vật, thực vật khi chết được vi khuẩn ở trong đất phân hủy, biến đổi thành các muối khoáng. Các chất này làm tốt đất và cây sử dụng để tạo chất hưu cơ nuôi cơ thể.
- Một số vi khuẩn phân hủy không hoàn toàn các chất hữu cơ thành các hợp chất đơn giản chứa cacbon. Những chất này bị vùi lấp hoặc lắng sâu xuống đất trong thwoif gian dài, không bị phân hủy tiếp tục nữa, tạo thành than đá hoặc dầu lửa.
- Vi khuẩn có khả năng cố định đạm ( vd: vi khuẩn cộng sinh với rễ cây họ Đậu tạo các nốt sần )
- Vi khuẩn gây hiện tượng lên men được sử dụng để chế biến một số loại thực phẩm: muối dưa, làm sữa chua...
- Vi khuẩn có vai trò trong công nghệ sinh học: tổng hợp protein, vitamin B12, làm sạch nguồn nước..
b) Vi khuẩn có hại 
Tuy nhiên cũng có rất nhiều vi khuẩn gây hại:
- Vi khuẩn kí sinh trong cơ thể người, động vật gây bệnh.
- Nhiều vi khuẩn phá hỏng thức ăn gây ôi thiu, thối rữa.

5. Sơ lược về virut

Virut có kích thước nhỏ và cấu tạo đơn giản hơn vi khuẩn
- Kích thước: 12 - 15 phần triệu milimet
- Hình dạng: dạng cầu, dạng khối nhiều mặt, dạng que, ...
- Cấu tạo: Đơn giản, chưa có cấu tạo tế bào.
- Đời sống: kí sinh bắt buộc 
- Vai trò: virut kí sinh gây bệnh cho vật chủ