Bài 7. Truyền tin qua xinap - Sinh học 11

I. Khái niệm Xinap

Xinap là nơi tiếp xúc giữa tế bào thần kinh với tế bào thần kinh hoặc với các tế bào khác.
- Có 3 kiểu xinap:
+ Xinap giữa TB thần kinh - TB thần kinh.
+ Xinap giữa TB thần kinh - TB cơ.
+ Xinap giữa TB thần kinh - TB tuyến.
Vai trò: Có vai trò dẫn truyền xung thần kinh từ tế bào này sang tế bào khác.

II. Cấu tạo Xinap

Có 2 loại xinap: xinap hóa học và xinap điện. Xinap hóa học là loại xinap phổ biến ở động vật. Cấu tạo xinap hóa học gồm 3 bộ phận:
- Chùy xinap:
Ngoài có màng bao bọc gọi là màng trước xinap. Trong chùy chứa ty thể và các bóng chứa chất trung gian hóa học (axetincolin, noradrenalin, đôpamin, serotonin,...). Có khoảng 50 loại chất trung gian hóa học nhưng mỗi xinap chỉ chứa một loại chất trung gian hóa học.
- Khe xinap:
Là 1 khe nhỏ nằm giữa màng trước và màng sau xinap.
- Màng sau xinap:
Trên màng có các thụ thể tiếp nhận chất trung gian hóa học. Có các enzim đặc hiệu có tác dụng phân giải chất trung gian hóa học. Chất trung gian hóa học phổ biến nhất ở thú là axetincolin và noradrenalin.

III. Quá trình truyền tin qua Xinap

Xung TK truyền qua xinap gồm 3 bước:
- Bước 1: Xung thần kinh lan truyền đến chùy xinap -> tính thấm của màng chùy xinap biến đổi làm mở kênh Ca2+ = Ca2+ từ dịch ngoại bào đi vào trong chùy xinap.
- Bước 2: Trong chùy xinap, Ca2+ tác dụng làm cho 1 số bóng chứa chất trung gian hóa học gắn vào màng trước và vỡ ra,giải phóng chất trung gian hóa học vào khe xinap.
- Bước 3: Chất trung gian hóa học gắn vào thụ thể ở màng sau xinap gây hiện tượng mất phân cực (khử cực) ở màng sau và làm xuất hiện điện thế hoạt động lan truyền đi tiếp.
- Nếu chất trung gian hóa học gây hưng phấn -> tác dụng lên màng sau làm thay đổi tính thấm của màng đối với ion Na+ -> màng sau xuất hiện hưng phấn và tiếp tục truyền đi.
- Nếu chất trung gian hóa học có tác dụng gây ức chế -> tác dụng lên màng sau làm thay đổi trạng thái của màng từ phân cực thành tăng phân cực -> xuất hiện điện thế ức chế sau xinap. Vậy xung đến xinap dừng lại không được truyền đi nữa.
Tại màng sau xinap, sau khi điện thế hoạt động được hình thành ở màng sau và lan truyền tiếp đi, enzim axetincolinesteraza phân hủy axetincolin thành axetat và colin.
Hai chất này quay trở lại màng trước xinap và được tái tổng hợp lại thành axetincolin chứa trong các bóng xinap.

IV. Đặc điểm của quá trình truyền tin qua xinap

- Tốc độ lan truyền chậm do trải qua nhiều giai đoạn và qua môi trường dịch mô.
- Thông tin được truyền qua xinap nhờ chất trung gian hóa học.
- Xung thần kinh chỉ được truyền theo một chiều, từ màng trước xinap sang màng sau xi nap.