Bài 2. Vận chuyển các chất trong cây - Sinh học 11

Trong cây có 2 dòng vận chuyển vật chất:
+ Dòng mạch gỗ
+ Dòng mạch rây

I. Dòng mạch gỗ 

Dòng mạch gỗ hay dòng đi lên. Chức năng vận chuyển nước và ion khoáng từ đất vào mạch gỗ của rễ và tiếp tục dâng lên theo mạch gỗ trong thân để lan tỏa đến lá và các thành phần khác của cây.
1. Cấu tạo 
- Tế bào mạch gỗ gồm các tế bào chết, 2 loại là: quản bào và mạch ống.
+ Mạch ống: đầu của tế bào này gắn với đầu của tế bào kia thành những ống dài từ rễ lên lá cho dòng mạch gỗ di chuyển bên trong.
+ Quản bào: các tế bào xếp sát nhau theo cách lỗ bên của tế bào này sít khớp với lỗ bên của tế bào khác tạo lối đi cho dòng vận chuyển ngang. 
- Đặc điểm câu tạo:
+ Tế bào không có màng và bào quan tạo nên các tế bào rỗng => làm cho lực cản dòng chất thấp.
+ Vách thứ cấp được linhin hóa bền vững chắc và chịu nước giúp chịu được áp suất nước.
+ Vách sơ cấp mỏng và thủng lỗ giúp dòng chất được vận chuyển qua các tế bào 
2. Thành phần dịch của mạch gỗ 
Chủ yêu là nước và ion khoáng. Ngoài ra còn có các chất hữu cơ được tổng hợp từ rễ như: axit amin, amit, vitamin...
3. Động lực đẩy dòng mạch gỗ 
- Nhờ sự phối hợp của 3 lực:
+ Lực đẩy ( áp suất rễ ): áp lực sinh ra do hoạt động trao đổi chất ở rễ đẩy nước lên cao.
+ Lực hút do thoát hơi nước ở lá: khí khổng thoát hơi nước vào không khí dẫn tới các tế bào này bị mất nước do đó sẽ hút nước của các tế bào lân cận để bù đắp vào, dần dần xuất hiện lực hút từ lá đến tận rễ.
+ Lực liên kết giữa các phân tử nước với nhau và với thành mạch: Do phân tử nước tồn tại 1 lực liên kết hidro yếu tọ thành một chuỗi liên tục các phân tử nước kéo nhau đi lên. do đó đảm bảo dòng mạch gỗ liên tục trong cây.

II. Dòng mạch rây 

Dòng mạch rây hay dòng đi xuống: vận chuyển các chất hữu cơ được quang hợp từ lá đến nơi cần sử dụng hoặc dự trữ trong rễ, hạt, củ, quả...
1. Cấu tạo 
- Gồm các tế bào: ống rây, tế bào kèm.
- Ống rây: là tế bào không có nhân, ít bào quan, chất nguyên sinh còn lại là các sợi mảnh. Nhiệm vụ: tham gia trực tiếp vận chuyển dịch mạch rây.
- Tế bào kèm: nằm cạnh tế bào ống rây với đặc điểm nhân to, nhiều ti thể, chất nguyên sinh đặc, không bào nhỏ. => cung cấp năng lượng cho các tế bào ống rây.
2. Thành phần dịch mạch rây 
Chủ yếu là đường saccarozo, axit amin, hoocmon thực vật, ATP, một số ion khoáng, kali.
3. Động lực của dòng mạch rây 
- Là sự chênh lệch áp suất thẩm thấu giữa các cơ qun nguồn ( lá) và cơ quan chứa ( rễ, củ, quả...)
- Mạch rây nối các tế bào của cơ quan nguồn với cơ qaun chứa giúp dòng mạch rây chảy từ nơi có áo suất thẩm thấu cao đến nơi có áp suất thẩm thấu thấp.

III. Mối quan hệ giữa dòng mạch gỗ và dòng mạch rây 

 - Đây là hai con đường dẫn truyền các chất không hoàn toàn độc lập trong cây 
 - Nước từ mạch gỗ sang mạch rây hoặc ngược lại theo con đường vận chuyển ngang.