Bài 23: Phong trào Tây Sơn - Lịch sử lớp 7 - sách cũ

I. Khởi nghĩa nông dân Tây Sơn

1. Xã hội Đàng Trong nửa sau thế kỉ XVIII

   - Từ giữa thế kỉ XVIII, chính quyền họ Nguyễn Đàng Trong suy yếu dần. Việc mua bán quan tước phổ biến, số quan lại ngày càng tăng nhất là quan thu thuế. Quan lại, cường hào kết bè cánh, đàn áp bóc lột nhân dân đua nhau ăn chơi xa xỉ
   - Trong triều đình Phú Xuân, Trương Phúc Loan nắm hết quyền hành, tự xưng "Quốc phó", khét tiếng tham nhũng
   - Nông dân bị địa chủ cường hào lấn chiếm ruộng đất. Nhân dân đồng bằng phải nộp nhiều thứ thuế, nhân dân miền núi phải nộp lâm thổ sản
   - Cuộc sống nhân dân ngày càng cơ cực. Nỗi bất bình oán giận của các tầng lớp xã hội đối với chính quyền họ Nguyễn ngày càng dâng cao. Cuộc khởi nghĩa của chàng Lía bùng lên trong hoàn cảnh đó nhưng sau đó bị dập tắt.

2. Khởi nghĩa Tây Sơn bùng nổ

   - Mùa xuân năm 1771, Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ lên vùng Tây Sơn thượng đạo lập căn cứ, dựng cờ khởi nghĩa
   - Nguyễn Nhạc xây thành lũy, lập kho tàng, luyện nghĩa quân. Nghĩa quân được đồng bào thiểu số ủng hộ lương thực, voi ngựa
   - Khi lực lượng đã mạnh, nghĩa quân đánh xuống Tây Sơn hạ đạo, lập căn cứ ở Kiên Mĩ rồi mở rộng xuống vùng đồng bằng. Nghĩa quân "lấy của người giàu chia cho người nghèo", xóa nợ cho nông dân và bãi bỏ nhiều thứ thuế
   - Nông dân ngheo, đồng bào Chăm...nhiệt tình tham gia, thợ thủ công, thương nhân cũng nổi dậy hưởng ứng.

II. Tây Sơn lật đổ chính quyền họ Nguyễn và đánh tan quân xâm lược Xiêm

1. Lật đổ chính quyền họ Nguyễn

   - Tháng 9 năm 1773, nghĩa quân hạ được phủ thành Quy Nhơn. Trong vòng một năm, nghĩa quân kiểm soát từ Quảng Nam ở phía bắc đến Bình Thuận ở phía nam
   - Chúa Trịnh ở Đàng Ngoài phái mấy vạn quân vào đánh chiếm Phú Xuân. Chúa Nguyễn chống lại không nổi, vượt biển vào Gia Định
   - Nghĩa quân ở vào thế bất lợi nên Nhuyễn Nhạc phải tạm hòa hoãn với quân Trịnh để dồn sức đánh Nguyễn
   - Từ 1776 đến 1783, nghĩa quân bốn lần đánh vào Gia Định. Vào năm 1777, Tây Sơn bắt giết được chúa Nguyễn, Nguyễn Ánh chạy thoát. Chính quyền họ Nguyễn bị lật đổ.

2. Chiến thắng Rạch Gầm - Xoài Mút (1785)

   - Nguyễn Ánh cầu cứu vua Xiêm. Cuối tháng 7 - 1784, quân Xiêm kéo vào Gia Định: 2 vạn quân thủy đổ bọ lên Rạch Giá, 3 vạn quân bộ xuyên qua Chân Lạp tiến vào Cần Thơ
   - Cuối năm đó, chúng chiếm hết miền Tây Gia Định. 
   - Tháng 1- 1785, Nguyễn Huệ được lệnh tiến quân vào Gia Định, đóng đại bản doanh ở Mĩ Tho, chọc khúc sông Tiền từ Rạch Gầm đến Xoài Mút làm trận địa quyết chiến
   - Mờ sáng 19 - 1- 1785, Nguyễn Huệ dùng mưu nhử quân địch vào trận địa mai phục. Bị tấn công bất ngờ, chiến thuyền của địch tan tác, bị đốt cháy. BInh lính bị tiêu diệt gần hết. 
Nguyễn Ánh thoát chết, sang Xiêm lưu vong
   - Đây là một trong những trận thủy chiến lớn nhất trong lịch sử, đập tan âm mưu xâm lược của phong kiến Xiêm.

III. Tây Sơn lật đổ chính quyền họ Trịnh

1. Hạ thành Phú Xuân - Tiến ra Bắc Hà diệt họ Trịnh

   - Sau khi đánh tan 5 vạn quân Xiêm, thủ lĩnh Tây Sơn tính việc tiêu diệt họ Trịnh
   - Mùa hè 1786, Nguyễn Huệ được Nguyễn Hữu Chỉnh giúp sức, tiến quân vượt đèo Hải Vân đánh thành Phú Xuân. Tháng 6 - 1786, quân Tây Sơn kéo đến trước thành Phú Xuân. Thuyền Tây Sơn tiến sát thành cùng bộ binh giáo chiến với quân Trịnh. Quân Trịnh bị tiêu diệt nhanh chóng. Nguyễn Huệ giải phóng toàn bộ đất Đàng Trong
   - Ngày 21 - 7 - 1786, Nguyễn Huệ đánh vào Thăng Long, chúa Trịnh bị dân bắt nộp cho quân Tây Sơn. Chính quyền chúa Trịnh tồn tại hơn 200 năm đến đây sụp đổ. Nguyễn Huệ vào Thăng Long giao chính quyền ở Đàng ngoài cho vua Lê
   - Việc tiêu diệt chính quyền họ Nguyễn, họ Trịnh đã phá bỏ ranh giới sông Gianh, Lũy Thầy, tạo ra điều kiện cơ bản cho sự thống nhất đất nước, đáp ứng nguyện vọng của nhân dân cả nước.

2. Nguyễn Hữu Chỉnh âm mưu phản - Nguyễn Huệ thu phục Bắc Hà

   - Nguyễn Huệ cho Nguyễn Hữu Chỉnh ở lại Nghệ An trấn thủ Nguyễn Văn Duệ. Lê Chiêu Thông không dẹp nổi cuộc nổi loạn của con cháu họ Trịnh, phải mời Nguyễn Hữu Chỉnh ra giúp
   - Nguyễn Hữu Chỉnh giúp vua Lê đánh tan các tàn dư họ Trịnh, nhưng Chỉnh lộng quyền, muốn xây dựng lực lượng riêng và ra mặt chống Tây Sơn
   - Nguyễn Huệ sai Vũ Văn Nhậm ra Bắc trị tội Chỉnh. Sau lại đến Nhậm kiêu căng, mưu đồ riêng. Giữa 1788, Nguyễn Huệ tiến quân ra Thăng Long diệt Nhậm. Nguyễn Huệ được các sĩ phu nổi tiếng như Ngô Thì Nhậm, Phan Huy Ích...giúp sức xây dựng chính quyền ở Bắc Hà
   - Các tập đoàn phong kiến Lê - Trịnh lần lượt bị lật đổ.

IV. Tây Sơn đánh tan quân Thanh

1. Quân Thanh xâm lược nước ta

   - Lê Chiêu Thống sai người sang cầu cứu nhà Thanh. Cuối năm 1788, nhà Thanh cử Tôn Sĩ Nghị đem 29 vạn quân chia làm bốn đạo tiến vào nước ta
   - Trước thế giặc ào ạt, quân ta rút khỏi Thăng Long. Ngô Văn Sở và Ngô Thì Nhậm sai người về Phú Xuân báo cho Nguyễn Huệ biết và gấp rút lập phòng tuyết Tam Điệp - Biện Sơn
   - Tôn Sĩ Nghị cho quân lính cướp bóc, đốt nhà, giết người. Lê Chiêu Thống được nhà Thanh phong "An Nam quốc vương", nhưng chủ là vua bù nhìn.
   - Lòng căm thù quân cướp nước và lũ bán nước đã lên đến cao độ

2. Quang Trung đại phá quân Thanh (1789)

   - Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế (12 - 1788), lấy niên hiệu là Quang Trung, lập tức tiến quân ra Bắc
   - Đến Nghệ An, ông tuyển thêm quân, mở cuộc duyệt binh lớn ở Vinh Doanh. Tới Thanh Hóa, ông tiếp tục tuyển thêm quân, lập lời thề
   - Ra đến Tam Điệp, Quang Trung khen ngợi kế hoạch tạm rút quân để bảo toàn lực lượng 
   - Từ Tam Diệp, Quang Trng chia quân làm năm đạo
   - Đêm 30 Tết, quân ta vượt sống Gián Khẩu tiêu diệt toàn bộ địch ở đồn tiền tiêu. Đêm mồng 3 Tết, quân ta vây đánh đồn Hà Hồi; giặc hoảng sợ đầu hàng
   - Mờ sáng mồng 5 Tết, quân ta đáng đồn Ngọc Hồi
   - Khi đạo quân của Quang Tring đang đánh đồn Ngọc Hồi thì đạo quân của đô đốc Long tân công đồn Đống Đa. Quân ta giáp chiến, thiêu cháy doanh trại giặc. Sầm Nghi Đống thắt cổ tự tử. Nghe tin đó, Tôn Sĩ Nghị vội vã vượt sông Nhị sang Gia Lâm
   - Trưa mồng 5 Tết Kỉ Dậu, vua Quang Trung cùng đoàn quân chiến thắng tiến vào Thăng Long.

3. Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của phong trào Tây Sơn

   - Phong trào Tây Sơn đã lật đổ các chính quyền phong kiến thối nát, xóa bỏ ranh giới chia cắt đất nước, dặt nền tảng thống nhất quốc gia. Đồng thời, phong trào cũng đánh tan các cuộc xâm lược Xiêm, Thanh, bảo vệ độc lập và lãnh thổ
   - Có được thắng lợi là nhờ ý chí đấu tranh chống áp bức bóc lột và tinh thần yêu nước của dân ta. Cùng với đó là sự lãnh đạo tài tình, sáng suốt của Quang Trung và bộ chỉ huy nghĩa quân góp phần quan trọng vào tắng lợi.