Bài 13: Nước Đại Việt ở thế kỉ XIII - Lịch sử lớp 7 - sách cũ

I. Nhà Trần thành lập

1. Nhà Lý sụp đổ

   - Từ cuối thế kỉ XII, nhà Lý ngày càng suy yếu. Lụt lội, hạn hán, mất mùa liên tiếp xảy ra. Nhiều dân nghèo phải bán vợ, con làm nô tì cho các nhà giàu, số khác bỏ vào chùa 
kiếm sống. Dân chúng rất cực khổ
   - Ở Nghệ An, Thanh Hóa, Ninh Bình... dân nghèo nổi dậy đấu tranh. Một số thế lực phong kiến đánh giết lẫn nhau, quấy phá nhân dân chống lại triều đình. Nhà Lý phải dựa vào thế 
lực họ Trần để chống lại quân nổi loạn nên tạo điều kiện và thời cơ cho họ Trần buộc Chiêu Hoàng phải nhường ngôi cho Trần Cảnh vào tháng 12, năm Ất Dậu.

2. Nhà Trần củng cố chế độ phong kiến tập quyền

   - Bộ máy quan lại thời Trần giống như thời Lý,được tổ chức theo chế độ quân chủ trung ương tập quyền, có ba cấp. Các vua thường ngôi sớm cho con là tự xưng là Thái thượng hoàng, cùng với vua quản lí đất nước
   - Các chức đại thần văn, võ phần lớn do người họ Trần nắm giữ. Hệ thống quan lại bên dưới được tổ chức có quy củ và đầy đủ hơn. Nhà Trần đặt thêm một số cơ quan như Quốc sử viện, Thái y viện, Tôn nhân phủ và một số chức quan như Hà đê sứ, Khuyến nông sứ..., quy định cụ thể thời hạn để xem xét việc thưởng, phạt quan lại
   - Các quý tộc họ Trần được phong hầu, ban thái ấp. Quan lại được cấp bổng lộc. Cả nước chia thành 12 lộ

3. Pháp luật thời Trần

   - Nhà nước chú trọng sửa sang luật pháp, ban hành Quốc triều hình luật. Hình luật giống thời Lý được bổ sung thêm. Pháp luật xác nhận và bảo vệ quyền tư hữu tài sản quy định 
cụ thể việc mua bán ruộng đất
   - Cơ quan pháp luật thời Trần được tăng cường và hoàn thiện hơn. Sự cách biệt giữa vua quan và dân chúng chưa thực sự sâu sắc.

II. Nhà Trần xây dựng quân đội và phát triển kinh tế

1. Nhà Trần xây dựng quân đội và củng cố quốc phòng

   - Nhà Trần cai quản đất nước: một mặt, nhanh chóng ổn định tình hình chính trị, xã hội, xây dựng chính quyền mới; mặt khác, tổ chức lại quân đội, củng có quốc phòng
   - Quân đội nhà Trần gồm có cấm quân và quân ở các lộ. Ở các làng xã có hương binh. Khi có chiến tranh còn có quân đội của các vương hầu. Quân đội nhà Trần được tuyển dụng theo chính sách "ngụ binh ư nông", theo chủ trương "Quân lính cốt tinh nhuệ, không cốt đông", xây dựng tinh thần đoàn kết trong quân đội
   - Nhà Trần còn cử nhiều tướng giỏi cần quân đóng giữ các vị trí hiểm yếu, biên giới phía Bắc. Vua thường đi tuần tra ở các nơi này.

2. Phục hồi và phát triển kinh tế

   - Về nông nghiệp, nhà Trần đẩy mạnh công cuộc khẩn hoang, mở rộng diện tích sản xuất đắp đê phòng lụt, đào sông, nạo vét kênh. Vua hạ lệnh đắp đê Đỉnh nhĩ, đặt chức Hà đê sứ để trông coi, đốc thúc việc đắp đê; chỗ nào đắp vào ruộng đát của dân sẽ tính tiền trả lại
- Nông dân được nhà nước quan tâm, cố gắng tích cực cày cấy, nông nghiệp nhanh chóng được phục hồi và phát triển
- Về thủ công nghiệp, các xưởng thủ công nhà nước chuyên sản xuất đồ gốm, dệt và chế tạo vũ khí. Còn có nhiều nghê khác như đúc đồng, làm giấy... Ở kinh thàng Thăng Long, bên cạnh Hoàng thành có 61 phường
- Các cửa biển Hội Thống, Hội Triều, Vân Đồn... là nơi buôn bán tấp nập với thương nhân nước ngoài.