Bài 20: Xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, đấu tranh chống đế quốc MĨ và chính quyền Sài Gòn ở miền Nam (1954 - 1965) - Lịch sử lớp 12

I. Tình hình, nhiệm vụ cách mạng sau Hiệp định Giơnevơ năm 1954 về Đông Dương

   - Ngày 10 - 10 - 1954, quân ta tiến vào tiếp quản Hà Nội.Ngày 1 - 1 - 1955, Trung ương Đảng, Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh tra mắt nhân dân Thủ đô. Toán lính Pháp cuối cùng rút khỏi đảo Cát Bà ngày 16 -5 - 1955. Miền Bắc nước ta được hoàn toàn giải phóng
   - Giữa tháng 5 - 1956, Pháp rút quân khỏi miền Nam khi chưa thực hiện cuộc hiệp thương tổng tuyển cử thống nhất hai miền Nam - Bắc Việt Nam theo điều khoản của Hiệp định Giơnevơ
   - Sau khi Hiệp định Giơ ne vơ được kí kết, Mĩ thay Pháp dựng lên chính quyền Ngô Đình Diệm ở miền Nam, thực hiện âm mưu chia cắt  miền Nam biến miền Nam Việt Nam thành thuộc địa kiểu mới và căn cư quân sự của Mĩ ở Đông Dương và Đông Nam Á
   - Sự nghiệp cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân trên cả nước chưa hoàn thành, nhân dân ta vừa phải hàn gắn vết thương chiến tranh, khôi phục kinh tế ở miền Bắc, đưa miền Bắc tiến lên chủ nghĩa xã hội, vừa tiếp tục cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở miền Nam, thực hiện hòa bình thống nhất cả nước

II. Miền Bắc hoàn thành cải cách ruộng đất, khôi phục kinh tế, cải tạo quan hệ sản xuất (1954 - 1960)

1. Hoàn thành cải cách ruộng đất, khôi phục kinh tế, hàn gắn vết thương chiến tranh (1954 - 1957)

a) Hoàn thành cải cách ruộng đất

   - Đảng và Chính phủ quyết định "Đẩy mạnh phát động quần chúng thực hiện cải cách ruộng đất"
   - Trong hơn 2 năm (1954- 1956) miền Bắc tiến hành tiếp 6 đợt giảm tô và 4 đợt cải cách ruộng đất ở 3314 xã thuộc 22 tỉnh đồng bằng, trung du. Khẩu hiệu "người cày có ruộng" trở thành hiện thực
   - Chúng ta đã phạm một số sai lầm: đấu tố tràn lan, thô bạo, đấu tố cả những địa chủ kháng chiến, những người thuộc tầng lớp trên có công với cách mạng, quy nhầm một số nông dân, cán bộ, đảng viên thành địa chủ
   - Sai lầm đó được Đảng, Chính phủ phát hiện kịp thời sửa chữa trong cả năm 1957. Sau cải cách ruộng đất, bộ mặt nông thôn miền Bắc có nhiều thay đổi, khối liên minh công - nông được củng cố

b) Khôi phục kinh tế, hàn gắn vết thương chiến tranh

   - Đây là nhiệm vụ tất yếu trong thời kì đầu sai chiến tranh. Kì họp thứ 4 Quốc hội khóa I đã quyết định : "Ra sức củng cố miền Bắc bằng cách đẩy mạnh và hoàn thành cải cách ruộng đất đúng theo kế hoạch, ra sức khôi phục và phát riển kinh tế - văn hóa"
   - Trong nông nghiệp, nông dân hăng hái khai khẩn ruongj đất bỏ hoang, bảo đảm cày cấy hết ruộng đất vắng chủ. Nhiều đập nước được sửa chữa. Nhiều công trình thủy nông mới được xây dựng để mở rộng diện tích tưới tiêu nước
   - Trong công nghiệp, chúng ta nhanh chóng khôi phục và mở rộng hầu hết các nhà máy xí nghiệp bị phá hỏng, xây dựng thêm một số nhà máy mới
   - Các ngành thủ công nghiệp, thương nghiệp nhanh chóng được khôi phục, bảo đảm cung cấp nhiều mặt hàng tiêu dùng thiết yếu cho nhân dân, giải quyết được phần nào việc làm cho người lao động. Ngoại thương dần tập trung vào Nhà nước
   - Trong giao thông vận tải, khôi phục 700 km đường sắt, sửa chữa và làm mới hàng nghìn km đường ô tô, xây dựng lại và mở rộng thêm nhiều bến cảng. Đường hàng không dân dụng quốc tế được khai thông
   - Văn hóa, giá dục, y tế được đẩy mạnh :
    + Hệ thống giáo dục phổ thông hệ 10 năm được hẳng định. Một số trường địa học được thành lập; hơn 1 triệu người được xóa nạn mù chữ
    + Hệ thống y tế chăm sóc sức khỏe cho nhân dân được Nhà nước quan tâm xây dựng

2. Cải tạo quan hệ sản xuất, bước đầu phát triển kinh tế - xã hội (1958 - 1960)

   - Từ 1958 - 1960, miền Bắc lấy cải tạo xã hội chủ nghĩa làm trọng tâm : cải tạo đối với nông nghiệp,thủ công nghiệp, thương nghiệp nhỏ, công thương nghiệp tư bản tư doanh, khâu chính là hợp tác hóa nông nghiệp
   - Đối với tư sản dân tộc, Đảng và Nhà nước chủ trương cải tạo bằng phương pháp hòa bình, sử dụng mặt tích cực của họ phục vụ cho công cuộc xây dựng đất nước
   - Cùng với cải tạo là xây dựng, phát triển kinh tế - xã hội, trọng tâm là phát triển thành phần kinh tế quốc doanh
   - Những tiến bộ về mặt kinh tế đã tạo điều kiện cho sự nghiệp văn hóa,giáo dục,y tế phát triển

III. Miền Nam đấu tranh chống chế độ Mĩ- Diệm, giữ gìn và phát triển lực lượng cách mạng, tiến tới "Đồng khởi"

1. Đấu tranh chống chế độ Mĩ- Diệm, giữ gìn và phát triển lực lượng cách mạng (1954 - 1959)

   - Cuộc đấu tranh của nhân dân miền Nam vừa đòi Mĩ- Diệm thi hành Hiệp định Giơ ne vơ, đòi hiệp thương tổng tuyển cử tự do thống nhất đất nước, đòi các quyền tự do, dân sinh, dân chủ, vừa chóng khủng bố, đàn áp, chống chiến dịch "tố cộng, diệt cộng", chống trò hề "trưng cầu dân ý". "bầu cử quốc hội" của Ngô Đình Diệm
   - Mở đầu là"Phong trào hòa bình" của trí thức và các tầng lớp nhân dân ở Sài Gòn - Chợ Lớn vào tháng 6 - 1954
   - Mĩ - Diệm tăng cường khủng bố, đàn áp, lùng bắt những người lãnh đạo phong trào. Tuy vậy, phong trào đấu tranh dâng cao, lan rộng tới các thành phố, vùng nông thôn. Phong trào từ đấu tranh chính trị, hòa bình chuyển sang bạo lực, đấu tranh chính trị kết hợp với đấu tranh vũ trang.

2. Phong trào "Đồng khởi" (1959 - 1960)

   - Tháng 5-1957, Ngô đình Diệm ban hành đọa luật đặt cộng sản ngoài vòng pháp luật, ra Luật 10/59, công khai chém giết
   - Tháng 1 - 1959, Hội nghị lần thứ 15 Ban Chấp hành Trung ương Đảng quyết định để nhân dân miền Nam sử dụng bạo lực cách mạng đánh đổ chính quyền Mĩ - Diệm
   - Phong trào nổi dậy từ chỗ lẻ tẻ ở địa phương : cuộc nổi dậy ở Vĩnh Thạnh, Bác Ái tháng 2 - 1959 đã lan ra khắp miefn Nam thành cao trào cách mạng, tiêu biểu là cuộc "Đồng khởi" ở Bến Tre
   - Ngày 17 - 1 - 1960, cuộc "Đồng khởi" nổ ra ở ba xã điểm Định Thủy, Phước Hiệp, Bình Khánh thuộc huyện Mỏ Cày, rồi lan ra toàn huyện Mỏ Cày, Giồng Trôm, Thạnh Phú, Ba tri, Châu Thành, Bình Đại.
   - Phong trào đã giáng đòn nặng nề vào chính sách thực dân mới của Mĩ, làm lung lay tậ gốc chính quyền tay sai Ngô Đình Diệm, đánh dấu bước phát triển của cách mạng miền Nam chuyển từ thế giữ gìn lực lượng sang thế tiến công
   - Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam ra đời (20 - 12 - 1960) do Luật sư Nguyễn Hữu Thọ làm Chủ tịch

IV. Miền Bắc xây dựng bước đầu cơ sở vật chất - kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội (1961 -1965)

1. Đại hội địa biểu toàn quốc lần thứ III của Đảng (9 -1960)

   - Đại hội đại biểu của Đảng Lao động Việt Nam hợp từ ngày 10-9 - 1960 tại Hà Nội, đề ra nhiệm vụ chiến lược của cách mạng cả nước và nhiệm vụ của cách mạng từng miền ; chỉ rõ vị trí vai trò của cách mạng từng miền, mối quan hệ giữa hai miền
   - Đại hội thông qua Báo cáo chính trị, Báo cáo sửa đổi Điều lệ Đảng và thông qua kế hoạch Nhà nước 5 năm lần thứ nhất (1961 - 1965) nhằm xây dựng bước đầu cơ sở vật chất - kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội, thực hiện một bước công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa. Đại hội Ban Chấp hành Trung ương mới của Đảng, bầu Bộ Chính trị. Hồ Chí Minh đã được bầu lại làm Chủ tịch Đảng, Lê Duẩn được bầu làm Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng.

2. Miền Bắc thực hiện kế hoạch Nhà nước 5 năm (1961 - 1965)

   - Nhiệm vụ cơ bản của kế hoạch 5 năm là ra sức phát triển công nghiệp, nông nghiệp, tiếp tục cải tạo xã hội chủ nghĩa, củng cố và tăng cường thành phần kinh tế quốc doanh, cải thiện một bước đời sống vật chất và văn hóa của nhân dân lao động, củng cố quốc phòng, tăng cường trật tự và an ninh xã hội
   - Ngành công nghiệp được ưu tiên xây dựng. Từ năm 1961 đến năm 1964, vốn đầu tư xây dựng cơ bản dành cho công nghiệp là 48%
   - Trong nông nghiệp, từ năm 1961, các địa phương thực hiện chủ trương xây dựng hợp tác xã sản xuấ nông nghiệp bậc cao. Nông dân áp dụng khoa học -kĩ thuật vào sản xuất. Hệ thống thủy nông phát triển
   - Thương nghiệp quốc doanh được Nhà nước ưu tiên phát triển nên đã chiếm lĩnh được thị trường, góp phần vào phát triển kinh tế, củng cố quan hệ sản xuất mới, ổn định và cải thiện đời sống nhân dân
   - Hệ thống giao thông đường bộ, đường sắt, đường liên tỉnh, liên huyện, đường sông, đường hàng không được củng cố
   - Hệ thống giáo dục từ phổ thông đến đại học phát triển nhanh
   - Miền Bắc còn làm nghĩa vụ chi viện ch tiền tuyến miền Nam
   - Những thành tựu đạt được trong việc thực hiện kế hoạch 5 năm đã làm thay đổi bộ mặt xã hội miền Bắc
   - Kế hoạch Nhà nước 5 năm (1961 - 1965) đag thực hiện có kết quả thì ngày 7 - 2 - 1965, Mĩ chính thức gây ra cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân và hải quân với miền bắc nước ta. Miền Bắc phải chuyển hướng xây dựng và phát triển kinh tế cho phù hợp với điêu kiện chiến tranh

V. Miền Nam chiến đấu chống chiến lược "Chiến tranh đặc biệt" của đế quốc Mĩ (1961 - 1965)

1.  Chiến lược "Chiến tranh đặc biệt" của Mĩ ở miền Nam

   - Từ cuối năm 1960, hình thức thống trị bằng chính quyền tay sai độc tài Ngô Đình Diệm bị thất bại, đế quốc Mĩ buộc phải chuyển sang thực hiệnchiến lược "Chiến tranh đặc biệt"
   - Âm mưu cơ bản của chiến lược này là "dùng người Việt đánh người Việt"
   - Mĩ đề ra kế hoạch Xta lây - Taylo mà nội dung chủ yếu là bình định miền Nam trong vòng 18 tháng
    + Mĩ tăng cường viện trợ cho Diệm, đưa nhiều cố vấn quân sự vào miền Nam, tăng nhanh lực lựng quân đội Sài Gòn, tiến hành dồn dập "ấp chiến lược", sử dụng "trực thăng vận", "thiết xa vận"
    + Thành lập Bộ Chỉ huy quân sự Mĩ ở miền Nam 
   - Được Mĩ chỉ huy và hỗ trợ, quân đội Sài Gòn liên tiếp mở các cuộc hành quân càn quét nhằm tiêu diệt lực lượng cách mạng, tiến hành phá hoại miền Bắc, phong tỏa biên giới, vùng biển nhằm ngăn chặn sự chi viện của hậu phương miền Bắc cho chiến trường miền Nam.

2. Miền Nam chiến đấu chống chiến lược "Chiến tranh đặc biệt" của Mĩ

   - Tháng 1 - 1961, Trung ương Cục miền Nam ra đời; tháng 2 - 1961, các lực lượng vũ trang thống nhất thành Quân Giải phóng miền Nam
   - Trong năm 1961 - 1962, Quân giải phóng đẫ đẩy lùi nhiều cuộc tiến công của địch tiêu diệt nhiều đồn bốt lẻ của chúng
   - Cuộc đấu tranh chống và phá "ấp chiến lược" diễn ra gay go, quyết liệt giữa ta và địch ; đi đôi với xây dựng làng chiến đấu.
   - Quân dân ta giành thắng lợi mở đầu vang đội trong trận Áp Bắc (Mĩ Tho) ngày 2 - 1 - 1963, dánh bại cuộc hành quân càn quyết của hơn 2000 binh lính quân đội Sài Gòn. Sau trận Ấp Bắc, miền Nam dấy lên phong trào "Thi đua Ấp Bắc, giết giặc lập công"
   - Phong trào đấu tranh chính trị ở đô thị cùng với phong trào phá "ấp chiến lược" ở nông thôn và những đòn tiến công liên tiếp của lực lượng vũ trang cách mạng đã đẩy nhanh quá trình suy sụp của chính quyền Ngô Đình Diệm
   - Sau khi lên làm Tổng thông Giônxơn quyết định đẩy mạnh hơn nữa "Chiến tranh đặc biệt". Kế hoạch Giônxơn thay thế kế hoạch Xtalây - Taylo nhằm tăng cường viện trợ quân sự, ổn định chính quyền Sài Gòn, bình định miền Nam có trọng điểm trong 2 năm (1964 - 1965)
   - Trong đông - xuân 1064 - 1965, quân dâ ta mở chiến dịch tiến công địch ở Đông Nam Bộ với trận mở màn đánh vào ấp Bình Giã. Tiếp đó, quân ta giành thắng lợi ở An Lão(Bình Định), Ba Gia (Quảng Ngãi)... gây cho quân đội Sài Gòn thiệt hại nặng, có nguy cơ tan rã, làm phá sản hoàn toàn chiến lược "Chiến tranh đặc biệt" của Mĩ.