Bài 3: Khái niệm về xà phòng và chất giặt rửa tổng hợp - Hóa Học 12

I: Xà phòng

1. Khái niệm

Xà phòng: là hỗn hợp muối natri hoặc kali của axit béo và có thêm một số chất phụ gia. 

Thành phần: Chủ yếu là muối natri của axit  pamitic hoặc axit stearic, ngoài ra còn có thêm chất độn (để tăng độ cứng nhằm đúc thành bánh), chất diệt khuẩn và chất tạo hương...

2. Phương pháp sản xuất

Đun chất béo với dung dịch kiềm trong các thùng kín ở nhiệt độ cao, sau đó thêm muối ăn vào hỗn hợp để tách muối của axit béo sinh ra ; các muối này được lấy ra rồi trộn với phụ gia ép thành bánh.

(RCOO)₃C₃H₅ + 3NaOH$\overset {{t^0}} \to$3RCOONa +C₃H₅(OH)₃

*Phương pháp sản xuất xà phòng ngày nay:

Ankan$ \to $ Axitcaboxylic $ \to $ Muối của axitcaboxylic

VD: CH₃[CH₂]₁₄CH₂CH₂[CH₂]₁₄CH₃$\overset {O_2,{t^0},xt} \to$2CH₃[CH₂]₁₄COOH

2CH₃[CH₂]₁₄COOH + Na₂CO₃$\to$2CH₃[CH₂]₁₄COONa + H₂O +CO₂

II: Chất giặt rửa tổng hợp

1. Khái niệm

Chất giặt rửa tổng hợp là những chất không phải là muối natri của axit cacbonxylic nhưng có tính năng giặt rửa.

2. Phương pháp sản xuất

Được tổng hợp từ các chất lấy từ dầu mỏ

VD: Muối Natri của axit đođexylbenzensunforic - thành phần chính của chất giặt rửa tổng hợp được điều chế theo sơ đồ:

Dầu mỏ$ \to $ Axit đođexylbenzensunfonic $ \to $ Muối của axitcaboxylic

CH₃[CH₂]₁₁- C₆H₄SO₃H$\overset {Na_2CO_3} \to$ CH₃[CH₂]₁₁ -C₆H₄SO₃Na

Axit đođexylbenzensunfonic    Natri đođexylbenzensunfonat

III: Tác dụng tẩy rửa của xà phòng và chất giặt rửa tổng hợp

Làm giảm sức căng mặt ngoài của chất bẩn bám trên vải, da... $ \to $ chất bẩn phân tán thành nhiều phần nhỏ và phân tán vào nước rồi bị rửa trôi đi

Xà phòng: bị mất tác dụng khi gặp nước cứng nhưng dễ bị phân hủy bởi vi sinh vật trong tự nhiên nên an toàn với môi trường hơn

Chất giặt rửa tổng hợp: không tạo kết tủa với ion Ca²⁺, Mg²⁺ (ion có trong nước cứng) nhưng khó bị phân hủy bởi các sinh vật trong tự nhiên nên làm ô nhiễm môi trường